ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΟΣΦΥΑΛΓΙΑΣ

    Οσφυαλγία σημαίνει πόνος στη μέση. Είναι σύμπτωμα και όχι διάγνωση. Ο πόνος στη μέση μας ειδοποιεί πως η μέση μας δε λειτουργεί κανονικά. Συνήθως οφείλεται σε χρόνια ή απότομη καταπόνηση μυών και συνδέσμων που στηρίζουν τη σπονδυλική στήλη ή σε δισκοπάθεια. Εντοπίζεται στα πιο ευκίνητα μέρη της σπονδυλικής στήλης, αυχένα ( αυχενικό σύνδρομο) και χαμηλά στη μέση ( οστά).

            Η οσφυαλγία αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια αντικείμενο μελέτης και προβληματισμού. Το ποσοστό των ανθρώπων που εμφανίζουν συμπτώματα οσφυαλγίας φτάνει το 80% ενώ στο ίδιο ποσοστό ανέρχεται και η οσφυαλγία αδιευκρίνιστης αιτιολογίας.

            Η θεραπεία διακρίνεται σε συντηρητική και σε χειρουργική. Αρχικά συνιστάται περιορισμός των καθημερινών δραστηριοτήτων του ασθενή και πιθανή κατάκλιση αν ο πόνος είναι έντονος και κριθεί απαραίτητο. Επιπλέον χορηγούνται παυσίπονα μυοχαλαρωτικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα.

           

            Η οσφυαλγία γενικά προέρχεται από ανεπάρκεια ή βλάβη στο μεσοσπονδύλιο δίσκο, αρθρικές αποφύσεις, συνδέσμους, μύες, οστά και νεύρα και τραυματισμό. Βάση αυτών θα μπορούσαμε να ταξινομήσουμε τις καταστάσεις στις παρακάτω κατηγορίες:   1) εκφύλιση,  2) κακώσεις,  3) μεταβολικά νοσήματα,  4) φλεγμονώδεις καταστάσεις,  5) μικροβιακές φλεγμονές,  6) όγκοι,  7) ειδικές καταστάσεις ( εγκυμοσύνη). 

 Από τις παραπάνω θα ασχοληθούμε με τις δυο πρώτες:

1) Με τον όρο εκφύλιση εννοούμε τη σταδιακή αλλοίωση ανατομικών στοιχείων του σώματος με την πάροδο της ηλικίας. Έτσι ο μεσοσπονδύλιος δίσκος είναι το πρώτο ανατομικό στοιχείο της σπονδυλικής στήλης που εκφυλίζεται με την πάροδο του χρόνου. Αλλαγές στη δομή του αρχίζουν για τους άνδρες στα 20 και για τις γυναίκες στα 30 χρόνια.

            Αιτίες για τις αλλαγές του δίσκου είναι: α) στροφικές κακώσεις,  β) συμπιεστικές δυνάμεις (βάρος),  γ) κάκωση από συνεχείς δονήσεις (οδήγηση),          δ) ορμονικοί παράγοντες,  ε) κάπνισμα  στ) κληρονομικότητα,  ζ) ηλικία.

            Η εκφύλιση της σπονδυλικής στήλης μπορεί να οδηγήσει σε σπονδυλική στένωση, εκφυλιστική σπονδυλόλιση και σκολίωση. Καθεμιά από τις εκφυλιστικές αυτές καταστάσεις μπορεί να είναι η αιτία μιας χρόνιας οσφυο-ισχιαλγίας

2) Στις κακώσεις σπονδυλικής στήλης περιλαμβάνονται:

α) κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου: « εξόγκωμα» που παρουσιάζεται στην εξωτερική επιφάνεια του δίσκου. Πιο συχνά στον 4^ο- 5^ο οσφυϊκό σπόνδυλο. Κύριο χαρακτηριστικό είναι ο αιφνίδιος πόνος στην οσφύ με ισχιαλγία μετά από απότομη κίνηση, άρση βάρους αλλά και φτέρνισμα ή βήχα.

β) δισκογενής πόνος: προέρχεται από τον ίδιο το δίσκο και πιο συγκεκριμένα από τις περιφερικές ίνες του ινώδους δακτυλίου. Ο πόνος είναι σταθερός, συνεχής, βαθύς στην κατώτερη μοίρα της σπονδυλικής στήλης τόσο σε κάμψη όσο και καθιστός.

γ) άλγος αρθρικών αποφύσεων ( facet): είναι ο ερεθισμός ή η εκφύλιση σε μια ή περισσότερες αποφύσεις της οσφυϊκής μοίρας. Ο πόνος διατηρείται σταθερός σε μια συγκεκριμένη περιοχή και μπορεί να αντανακλά στους γλουτούς και στην οπίσθια επιφάνεια των μηρών, ενώ ποτέ δε διαπερνά το γόνατο. Ο πόνος επιδεινώνεται με την έκταση του σώματος και το βάδισμα.

δ) σπονδυλόλυση: λύση του σπονδύλου στο ύψος του ισθμού ( σε 2 ή περισσότερους σπονδύλους). Εμφανίζεται πιο συχνά στα παιδιά άνω των 5 χρόνων, στους εφήβους και σε νέους ενήλικες, ενώ είναι πολύ συνηθισμένο αίτιο πόνου στους αθλητές. Θεωρείται σαν είδος κατάγματος καταπόνηση με εντοπισμένο πόνο στην περιοχή της βλάβης, ο οποίος επιδεινώνεται με τις κινήσεις και υποχωρεί με την ανάπαυση.

ε) σπονδυλολίσθηση: ολίσθηση της σπονδυλικής στήλης πάνω σε ένα σπόνδυλο. Συχνή αιτία είναι η κάκωση και η εκφύλιση. Είναι συνήθως πρόσθια και σπανιότερα οπίσθια. Όσο πιο έντονη είναι η ολίσθηση τόσο εντονότερος είναι ο εντοπισμένος πόνος.

στ) κάταγμα: διακοπή της συνέχειας του οστού που δημιουργείται όταν το οστό δε μπορεί πλέον να αντέξει τις παραπάνω δυνάμεις. Είναι συνήθως τραυματικής αιτιολογίας αν και υπάρχουν και παθολογικά κατάγματα όπως οστεοπόρωση ή όγκοι.

            Η θεραπεία της οσφυαλγίας είναι καταρχήν συντηρητική και περιλαμβάνει κατάκλιση, κρύα ( κυρίως) και θερμά (θερμοφόρα) επιθέματα στη μέση, παυσίπονα, αντιφλεγμονώδη, μυοχαλαρωτικά και βιταμίνες συμπλέγματος Β. Η κατάκλιση γίνεται σε όποια θέση βολεύει τον ασθενή αλλά φαίνεται πως η καταλληλότερη στάση είναι με μαξιλάρια κάτω από τα γόνατα και ανασηκωμένη την πλάτη και το κεφάλι. Στην οξεία φάση δεν ενδείκνυνται ασκήσεις, η χρήση όμως πολύ απαλών μαλάξεων και όχι δυνατού μασάζ οδηγεί συχνά σε ανακούφιση αλλά όχι θεραπεία. Ο ρόλος της φυσικοθεραπείας είναι πολύ σημαντικός στο υποξύ στάδιο ( συνήθως 4-5 μέρες μετά την αρχή του άλγους), οπότε επιβάλλεται η τόνωση των οσφυϊκών και γενικότερα των μυών του κορμού μέσω άσκησης. Ο χρόνος, δηλαδή το πότε θα αρχίσουν οι ασκήσεις, εξαρτάται από την κρίση του φυσικοθεραπευτή και την ένταση του πόνου του ασθενή και αν αυτός αυξάνεται υπέρμετρα με την άσκηση. Η τόνωση των μυών οδηγεί στη δημιουργία ενός φυσικού «κορσέ» που προφυλάσσει από μελλοντικές υποτροπές της οσφυαλγίας. Η εφαρμογή μιας ορθοπεδικής ζώνης οσφύος κατά την έγερση σε συνδυασμό με ήπιες ασκήσεις βοηθά στην αποκατάσταση μιας οξείας οσφυαλγίας. Όταν οι μυς ενισχυθούν σε ικανοποιητικό βαθμό, συνήθως σε ένα μήνα, η ζώνη εγκαταλείπεται. 

            Με τη φυσικοθεραπεία- ηλεκτροθεραπεία- κινησιοθεραπεία επιτυγχάνεται σημαντική ελάττωση του πόνου, βελτίωση της κινητικότητας και της δύναμης και της σωστής αντίληψης της μηχανικής συμπεριφοράς της σπονδυλικής στήλης στις διάφορες στάσεις και κινήσεις. Γίνεται χρήση μηχανημάτων LASER, υπέρηχου, διαθερμίας, χειρουργικών ρευμάτων αναλγησίας (gate theory control) καθώς και πρόγραμμα ασκήσεων με οδηγό τον πόνο.

            Οι ασθενείς θα πρέπει να αποφύγουν να σηκώνουν βάρη, ενώ κρίνεται απαραίτητη η εκπαίδευση τους στις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Στα υπέρβαρα άτομα η ελάττωση του σωματικού βάρους προκαλεί άμεση ανακούφιση του πόνου. Με την ελάττωση του βάρους μειώνονται οι πιέσεις στους μεσοσπονδύλιους δίσκους και η παραμόρφωση των δομών της σπονδυλικής στήλης με αποτέλεσμα να μειώνεται ο μηχανικός ερεθισμός των σπονδύλων και ο πάσχοντας να ανακουφίζεται άμεσα από τον πόνο.

   

           

Τέλος η χειρουργική θεραπεία είναι αναπόφευκτη σε ορισμένες καταστάσεις όπως: 1) ασθενείς που ακολούθησαν συντηρητική θεραπεία για δυο μήνες και δεν απέδωσε,  2) ασθενείς που έχουν επανειλημμένες υποτροπές,  3) σύνδρομο ιππουρίδας,  4) όταν η οξεία φάση του προβλήματος συνοδεύεται από σοβαρά νευρολογικά φαινόμενα ( αδυναμία άσκησης ελέγχου στα πόδια και κυρίως στα πέλματα).

            Συνήθως με την εγχείρηση αφαιρείται ο πηκτοειδής πυρήνας που προβάλλει κι έτσι αποσυμπιέζεται η αντίστοιχη ρίζα. Η εγχείρηση έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα εφόσον γίνει σωστά και με την προϋπόθεση ότι ο ασθενής θα ακολουθήσει ευλαβικά το ειδικό πρόγραμμα μεταγχειριτικής αποκατάστασης ( φυσικοθεραπεία, κινησιοθεραπεία, ειδική γυμναστική, αποφυγή βλαπτικών στάσεων και συνηθειών).

            Προφανές είναι οτι η οσφυαλγία αποτελεί μεγάλο πρόβλημα υγείας για πολλούς ανθρώπους το οποίο μπορεί να τους επηρεάσει στην  ψυχολογία και στις καθημερινές δραστηριότητες τους. Παράλληλα η πρόληψή της όχι μόνο μειώνει το οικονομικό κόστος των συνεχών αναρρωτικών αδειών αλλά συμβάλλει σημαντικά στην αποφυγή διακοπής του επαγγέλματος εξαιτίας της. 

            Η αντιμετώπιση του συμπτώματος της οσφυαλγίας πλέον έχει εκσυγχρονιστεί με άμεσα αποτελέσματα χωρίς να φθάσουμε στην χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής ή στη χειρουργική αντιμετώπιση. Κάθε είδος θεραπείας εφαρμοσμένης από έμπειρο φυσικοθεραπευτή, όπως ηλεκτροθεραπεία ή άσκηση, εξυπηρετεί συγκεκριμένους σκοπούς αλλά με τον ίδιο στόχο: τη μείωση ή αν είναι δυνατόν τη βελτίωση του πόνου στη μέση, την αύξηση της κινητικότητας της οσφυϊκής μοίρας και την επιστροφή όσο το δυνατόν γρηγορότερα των ασθενών στις καθημερινές δραστηριότητες. Η ηλεκτροθεραπεία, η άσκηση καθώς και οποιαδήποτε φυσικοθεραπευτικά μέσα είναι αποτελεσματικά θεραπευτικά όπλα στα χέρια του έμπειρου φυσικοθεραπευτή, η χρήση των οποίων πρέπει να ενταχθεί με προσοχή σε ένα επιστημονικά αιτιολογημένο και πρακτικά τεκμηριωμένο περιεκτικό σχήμα φυσικοθεραπευτικών πράξεων. Έτσι λοιπόν με τη χρήση των φυσικοθεραπευτικών μέσων στις περισσότερες των περιπτώσεων οδηγούμαστε σε ικανοποιητικά προσδοκώμενα θεραπευτικά αποτελέσματα.

Νίκος Εμμ. Δοργιάκης

Φυσικοθεραπευτής  ΑΤΕΙ Αθήνων